CECHY PSYCHICZNE BRAMKARZ

fragment z książki "Bramkarz w piłce nożnej"
autor: Wiesław WIKA
wydawnictwo: Gdański OZPN, 2000 rok (Gdańsk)

Efektywność gry bramkarza, uzależniona jest w dużej mierze, obok warunków fizycznych, również od predyspozycji psychicznych (mentalnych). Często w obiegu funkcjonuje pojęcie cechy psychiczno-fizyczne, łączące w pewnym sensie organizm sportowca w jedną całość. Już w latach pięćdziesiątych teoretycy futbolu wymieniali psychiczne właściwości potrzebne bramkarzowi w grze. Zaliczano do nich: odwagę, wewnętrzną równowagę, opanowanie, wybitną spostrzegawczość, wzmożoną uwagę, przytomność umysłu, silną wolę i wiarę we własne siły.

Istotne cechy psychiczne bramkarzy piłki nożnej ukazała G. Gagajewa. Pisze ona, że funkcja bramkarza wymaga bardzo silnej koncentracji uwagi, nadzwyczaj szybkich reakcji, przejawiania odwagi i zdecydowania w pojedynkach z przeciwnikiem.

Równie pouczający katalog psychicznych właściwości bramkarza zaprezentował G. Hargitay. Wymienia on takie cechy jak: odwaga, silna wola, podzielność uwagi, sugestywność, szybkie myślenie, rozwagę, spostrzegawczość, antycypację i odporność psychiczną.

Model psychologiczny bramkarza został skonstruowany przez A. Barczyka. Zarysował on model osobowości bramkarza na tle innych zawodników z pola.

W nowszej literaturze również sporo miejsca poświęca się psychologicznemu wizerunkowi bramkarza. Eksponuje się następujące cechy: szybka reakcja, zdecydowanie, rozwaga, odwaga, spokój, zaciętość, umiejętność koncentracji.

Po tym krótkim wstępie taktującym genetycznie rozważania nad cechami psychicznymi bramkarza, należałoby zająć się nieco szerzej osobowością bramkarza piłki nożnej.

Samo pojęcie osobowości należy do bardzo złożonych we współczesnej psychologii, stąd też istnieje wiele prób definiowania tej kategorii.

Dla naszych celów, przyjmiemy za E. Hilgardem, że osobowość to zorganizowana struktura cech indywidualnych i sposobów zachowania, które decydują o specyficznych sposobach przystosowania się danej jednostki do jej środowiska. Określając jeszcze krócej, można przyjąć, iż osobowość jest zbiorem właściwości, przymiotów, cech danego człowieka.

Osobowość posiada swoją strukturę, na którą składają się następujące elementy:
-budowa fizyczna i temperament,
-zdolności, w tym inteligencja,
-zainteresowania, jako dyspozycje poznawcze i motywacyjne,
-postawy, wyznaczające stosunek do obowiązków, zadań siebie i innych,
-wartości obejmujące filozofię życia, system norm i zasad,
-styl życia, zewnętrzny wyraz swojej osobowości, obraz samego siebie, swego "ja" (Rychta, 1995).

Przez osobowość bramkarza będziemy rozumieć zespół właściwości indywidualnych i sposobów zachowania warunkujących przystosowanie się golkipera do środowiska, a szczególnie do sytuacji meczowych i treningowych.

W oparciu o dostępną literaturę z zakresu psychologii sportu oraz własne obserwacje i przemyślenia E. Budziwojski dokonał próby przedstawienia modelu osobowościowego bramkarza piłki nożnej. W modelu tym wyeksponowano następujące elementy:
-temperament (sangwinicy wydają się być najbardziej predysponowani do gry na pozycji bramkarza),
-odporność psychiczną (bramkarz winien umieć wyrabiać w sobie takie cechy jak: opanowanie, spokój, umiejętność pokonywania tremy i lęku oraz strachu),
-odwaga (bramkarz winien być odważny, śmiały i świadomie gotowy do narażania się i umiejący bez szwanku wychodzić z niebezpieczeństw),
-spostrzegawczość (systematyczna obserwacja gry, ciągłe utrzymywanie w swoim polu widzenia piłki, a także zawodników),
-cechy uwagi (pełność, podzielność, przerzutność, pojemność),
-szybkość podejmowania decyzji, szybkość reakcji (szybkie reagowanie na wielorakie i różnorodne sygnały powoduje szybkie decyzje, a co za tym idzie szybkie działanie),
-inteligencja, myślenie (bramkarz musi prawidłowo oceniać sytuację i momentalnie znaleźć najbardziej celowe rozwiązanie),
-wyobraźnia, przewidywania (niezwykle istotna cecha antycypowania sytuacji na boisku, wyobrażenie sobie przyszłej sytuacji na podstawie rozwijającej się w danej chwili akcji),
-stanowczość (bramkarz musi być zdecydowany, stanowczy, konsekwentny)

U bramkarzy, tak jak u wszystkich innych piłkarzy niezmiernie ważne jest zachowanie w walce sportowej i efektywność startowa. Wielu bramkarzy - często bezbłędnych na zajęciach treningowych - nie potrafi przenieść swego kunsztu bramkarskiego na zawody piłkarskie. Efektywność boiskową golkipera wydają się określać następujące właściwości zawodnicze: -poziom percepcji (wysoko spostrzegawczość, koncentracja, orientacja),
-umiejętność myślenia (zdolność oceniania i przewidywania na boisku),
-inicjatywa w walce (umiejętność podejmowania optymalnych decyzji, "narzucanie swego stylu w walce"),
-szybkość (niestandardowe wykonywanie czynności, zaskoczenie przeciwnika),
-duża odporność (na wszystkie nie przewidziane sytuacje boiskowe).
O trudach wysiłku psychicznego i intensywności nerwowego napięcia bramkarza świadczyć może fakt, iż bramkarz (mimo, że jego obciążenia fizyczne są mniejsze od zawodników z pola) traci podczas zawodów do 2 kilogramów wagi. Ważną kwestią jest problem tremy przedstartowej. Wybitny znawca tematu A. Akimow pisze: "nie ma takiego bramkarza, który przed zawodami nie denerowałby się". Badania S. Nowikowa prowadzone wśród reprezentantów, wykazały że najbardziej wyraźne zdenerwowanie przedstratowe występowało u obrońców i bramkarzy.

Niezmiernie istotna w zachowaniu bramkarza jest jego pewność. Udziela się ona pozostałym zawodnikom z pola i stanowi wystarczające antidotum na ewentualne nastroje depresyjne zespołu. Golkiper musi się uodpornić w maksymalnym stopniu na chwilowe załamanie drużyny, czy nieprzyjazne reakcje publiczności. Z arsenału zachowań bramkarza musi być wyeliminowana rezygnacja i skłonność do kapitulacji, nawet w momentach wielce niesprzyjających. Bramkarz zwykle nosi koszulkę z numerem 1, co sugeruje, że winien być także pierwszą osobą w kolektywie zawodników.