 |
| Autorski model trenera piłki nożnej |
I.
TRENER
Na
polu naukowym dotyczącym piłki nożnej, z roku na rok następuje duży progres. Badania
naukowe w dużej mierze zostały skupione na zawodnikach.[1] Wciąż mnóstwo jest do
odkrycia w kwestii osoby trenera - jego roli, motywacji, umiejętności czy
kompetencji psychologicznych.
Zdjęcie 1 – Jose
Mourinho[2]
Trener
pracujący z młodymi zawodnikami czy trener obcujący w profesjonalnym futbolu powinien
być bardzo dobrze wykwalifikowany oraz kompetentny mając świadomość, że tylko
wtedy może on kształtować swoich podopiecznych w odpowiedni sposób i mieć na
nich pozytywny wpływ.
Niestety
wciąż panuje powszechnie pogląd, że jeśli ktoś był dobrym piłkarzem to będzie
dobrym trenerem. Na przykład Departament Techniczny Włoskiego Związku Piłki
Nożnej daje specjalne przywileje byłym zawodnikom z najwyższych lig. Wiadomo również, że podobne przypadki
miały miejsce w Polskiej Ekstraklasie. Mowa chociażby o Tomaszu Hajto.
„Komisja warunkowo przyznała Tomaszowi
Hajcie licencję PZPN PRO która upoważniła go do prowadzenia drużyn z
najwyższych klas rozgrywkowych w Polsce.”[3]
Chodzi tutaj o mocno
zakorzenioną filozofię, że grupę profesjonalnych zawodników musi prowadzić i
przewodzić ktoś, kto sam miał za sobą podobne doświadczenia. Jeśli jednak
dokładnie przeanalizować postać trenera piłkarskiego, można szybko zobaczyć, że
bycie wspaniałym graczem nie wystarcza do osiągania sukcesów jako trener (szczególnie
jeśli mowa o zarządzaniu profesjonalnym zespołem). Co więcej, można zauważyć,
że duża część spośród dzisiejszych topowych trenerów była przeciętnymi
zawodnikami zbierając niewielkie doświadczenie na najwyższym poziomie.
Byli mistrzowie często mają
tendencje do postrzegania swojej przeszłości jako narzędzia, na którym powinni
bazować swoją rolę trenera. Jest to dla nich też spojrzenie z innej
perspektywy. Mogą dostrzec wszystko zza kulis: jakie trener ma obowiązki i
odpowiedzialności, które są całkowite obce większości zawodników.
Inna rzeczywistość czeka
tych, którzy takiego doświadczenia piłkarskiego nie mają. Te osoby z kolei są z
reguły bardzo zmotywowane do stałego uczenia się i bardziej skłonni do
zwiększania swojej wiedzy taktycznej, technicznej, umiejętności
psychologicznych czy wiedzy ogólnie rzecz pojmując.[4]
1.1 OSOBOWOŚĆ TRENERA
Można założyć, że nie każdy
ma odpowiednie cechy, aby odnaleźć się w roli trenera piłki nożnej. Patrząc na
akapit powyżej, dochodzi się do wniosku, że nie wystarczy być dobrym piłkarzem,
żeby być dobrym trenerem. Konieczne dla osoby, która chce stać się kompetentnym
trenerem jest posiadanie adekwatnych cech perfekcyjnie pasujących do tego typu
pracy. Jakie zatem są główne atrybuty indywidualne, by stać się kompetentnym
trenerem? Składa się na to kilka aspektów. Trener powinien być osobą mądrą i
powinien posiadać zdolności interpersonalne. Pewność siebie jest kolejnym
kluczowym czynnikiem. Aby być kompetentnym trenerem trzeba otwarcie komunikować
się z grupą. Trener musi też być pewny
swoich zdolności oraz powinien być stały w swoich ideach i wartościach. Zaletą
będzie też skłonność do pytań i dyskusji.
Pewność swoich umiejętności
i wysokie poczucie własnej wartości, powinny cechować każdego trenera piłki
nożnej. Im mniej pewności siebie będzie posiadał trener, tym bardziej będzie
się on trzymał jednej filozofii trenerskiej i nie będzie w stanie modyfikować
jej w relacjach z zawodnikami oraz w różnych sytuacjach. Trener powinien
też być ukierunkowany na trenowanie
dzieci i młodzieży lub pracę z dorosłymi. Dodatkowo powinien czuć silną
potrzebę do ciągłego zdobywania nowej wiedzy. Wszelkie nowinki i innowacje
powinny być przez niego wprowadzane w jego plany treningowe. Powinien również
stale chcieć poznawać lepiej swoich zawodników i wiedzieć o nich więcej.
Jednym z ważniejszych zadań
trenera jest motywacja podopiecznych. Zawodnik potrzebuje ciągle się rozwijać i
osiągać sukcesy, które pomagają mu ciężko pracować i unikać nieprzyjemnego
niezadowolenia, które przynosi zmęczenie i monotonia. Ważne jest poznanie
dokładnie każdego zawodnika, jego problemów, zmagań, trosk i ogólnej sytuacji.
Przykładowo problemy w szkole mogą sprawić, że cała energia zawodnika
przeniesie się z piłki nożnej na inny aspekt życia. Właśnie dlatego tylko wtedy
kiedy trener zna i rozumie swoich zawodników i ich osobiste motywacje może ułożyć
plan i strategię jakiej będzie używał.
Bezpośrednimi metodami
jakich będzie stosował trener jest: osobista zgoda, identyfikacja oraz
internalizacja. Pośrednią metodą zaś będzie próba modyfikowania sytuacji
środowiskowej. Chodzi tutaj na przykład o unikanie monotonii poprzez dobieranie
różnorodnych ćwiczeń, zmienianie poszczególnych części tych ćwiczeń, zmienianie
czasem miejsca treningu. Trzeba każdego dnia wprowadzać coś nowego dla swoich
zawodników. Istotne będzie również pamiętanie o zawodnikach, którzy nie grają w
każdym meczu lub wchodzą z ławki. Należy ich uświadamiać, że są ważni dla drużyny,
która ich potrzebuje oraz sprawiać, żeby czuli się oni w niej dobrze.[5]
Kiedy mowa o dwóch do
dwudziestu członkach, mówimy o wąskiej grupie. Do takiej zalicza się
najczęściej drużynę piłkarską. Ważną rolę pełni tutaj właśnie trener, który
musi ową grupą zarządzać.
Pierwszy typ grup to grupy
podstawowe. Należy zadbać o satysfakcję emocjonalną i potrzeby społeczne
członków grupy. Z drugiej strony, niektóre grupy celują w osiąganie specjalnych
celów. Są to grupy drugorzędne, które zawierają: ”obowiązkowe grupy” (nałożone
niezależnie od osobistej woli, jak służba wojskowa) oraz „grupy kontraktowe”,
których członkowie akceptują określone zasady i prawa pomagające w osiągnięciu
celu.[6]
Grupa piłkarska ewidentnie
należy do dobrowolnych grup podstawowych, ale może mieć natomiast pewne
powiązania z drugorzędną grupą w przypadku zawodników profesjonalnych.
Schematycznie grupa może być
zdefiniowana jako dynamiczny zespół jednostek zebranych w całość z jakiegoś specjalnego powodu.[7]
1.2 STYLE KIEROWANIA ZESPOŁEM
W sporcie wyróżnia się trzy
style kierowania zespołem. Jest to styl rozkazujący, liberalny oraz
demokratyczny. Martens[8]
nazwał te style dokładnie: „rozkazujący (dyktator), submisywny (opiekun) oraz
kooperacyjny (nauczyciel). Każdy z wyżej wymienionych stylów wywiera określony
wpływ na podopiecznych co w dalszym czasie przekłada się również na skutki
długofalowe. Ten sam autor jako pierwszy
styl bezwzględnie odrzuca styl submisywny.
STYL SUBMISYWNY (OPIEKUN)
Styl submisywny charakteryzuje
się on tym, że trener właściwie nie podejmuje decyzji. Nie ingeruje, nie
poprawia, nie daje wskazówek swoim podopiecznym. Przyjmuje właściwie rolę
obserwatora czy bardziej opiekuna niż trenera. Przyczyn można szukać w
lenistwie trenera, braku kompetencji do udzielania instrukcji i wskazówek lub
też po prostu w braku pojęcia na czym polega proces trenowania.
STYL ROZKAZUJĄCY (DYKTATOR)
W stylu rozkazującym
zawodnicy mają bardzo mało do powiedzenia. Wszystkie decyzje podejmuje trener.
Mówi co trzeba zrobić i jak. Wymaga on, żeby każda akcja zespołu przebiegała
według jego poleceń i instrukcji. Zawodnik ma za zadanie słuchać i wykonywać
polecenia. Styl ten bardziej był popularny w przeszłości i młodzi trenerzy
dzisiaj wchodząc do świata sportu w roli trenera często przez brak
doświadczenia zachowują się tak jak ich traktował trener kiedy oni byli
zawodnikami. Zdarza się, że powodem obrania tego stylu jest też zamaskowanie
swojego braku kompetencji. Głównym zagrożeniem jakie niesie styl rozkazujący
jest to, że zawodnicy mogą stracić motywację wewnętrzną biorąc udział w
zawodach w celu zadowolenia szkoleniowca lub uniknięcia kary. Może on być
skuteczny kiedy głównym celem trenera jest wygrywanie, a nie na przykład rozwój
zawodników. Zdarzają się sytuacje, gdzie trzeba wybrać i postawić na rozwój
zespołu lub też na jego wygranie. Od tego stylu coraz bardziej się odchodzi,
ponieważ trenerzy spostrzegają, że obecni zawodnicy po prostu potrzebują czegoś
innego.
STYL
KOOPERACYJNY(NAUCZYCIEL)
Styl kooperacyjny polega na
tym, że trener angażuje swoich podopiecznych w proces podejmowania decyzji.
Zawodnicy rozmawiają z trenerem. On może udzielać im wskazówek i instrukcji.
Jak sama nazwa wskazuje, styl ten bazuje na współpracy.
„Trener koszykówki Phil
Jackson(…) stwarza zawodnikom możliwość podejmowania własnych decyzji. Mocno
wierzy, że będący na boisku zawodnicy często mają lepsze rozeznanie w tym, co
się na nim dzieje, niż trener. Dąży do tego, by jego zawodnicy nauczyli się
podejmować decyzje na bieżąco i polegać na sobie wzajemnie. Aby to osiągnąć,
często pozwala im na samodzielne rozwiązywanie problemów w trakcie gry, nie
mówiąc im, co mają robić.”[9]
Hiszpańscy trenerzy ze
szkółki FC Barcelona mówią, że istnieją w piłce nożnej trzy mechanizmy:
wykonanie, podejmowanie decyzji oraz percepcja. Drugie i trzecie z nich nie są
według nich tak samo ważne, ale nawet ważniejsze od mechanizmu wykonania. Gdyby
połączyć tą informację ze stylami kierowania można stwierdzić, że najlepszym z
nich jest właśnie styl kooperacyjny. Według nich powinno się nieustannie uczyć
zawodników samodzielnego podejmowania decyzji i kreatywności, a nie ciągłego
mówienia im co mają robić. Styl ten zakłada również, że ważniejsi od wygrywania
są zawodnicy. Jest to o tyle istotne, że zawodnicy bardziej ufają trenerowi,
otwierają się na niego, a ich motywacja to po prostu satysfakcja, a nie strach
przed reakcją trenera.[10]
1.3 TYPY TRENERÓW
Jerzy Talaga wyróżnił 7
typów trenerów. Są to typ: psychologiczny, autorytatywny, socjalny, taktyk,
emocjonalny, empiryczny oraz systematyczno-naukowy. Oczywiście każdy trener
może być połączeniem cech dwóch czy więcej typów.[11]
TYP PSYCHOLOGICZNY
Typ psychologiczny harakteryzuje
się tym, że zależy mu na poznaniu
zawodników, od czego zaczyna swoją pracę. Obserwuje ich w różnych sytuacjach,
rozmawia z nimi oraz motywuje. Przykłada duże znaczenie do stosunków
interpersonalnych.
TYP AUTORYTATYWNY
Typ autorytatywny opisywany
jest jako konfliktowy, ironiczny i zamknięty w sobie. Niechętnie dzieli się
wiedzą. Zdanie zawodników raczej nie jest brane pod uwagę u trenera tego typu.
Niechętnie przyjmuje nową wiedzę i nowinki z zewnątrz. Może kojarzyć się z
rozkazującym stylem kierowania zespołem.
TYP SOCJALNY
Typ socjalny dba o dobrą
atmosferę w drużynie. Rozmawia z zawodnikami i chce być dla nich przyjacielem.
Jest otwarty na zdanie zawodników i dopuszcza pewną swobodę. Może kojarzyć się z
kooperacyjnym stylem kierowania zespołem.
TYP TAKTYK
Charakterystyczne u typu
taktyka jest to, że myśli i pracuje strategicznie, a każdy szczegół o rywalu jest dla niego istotny. Skupia się
taktyce dobrze tłumacząc plan działania drużynie. Podejmuje trafne decyzje
podczas zawodów. Ma dobry plan na grę. Potrafi zachować „zimną krew” nawet w
najtrudniejszych momentach meczu.
TYP EMOCJONALNY
Typ emocjonalny nie zawsze
bierze pod uwagę racjonalnych przesłanek. Lubi ryzykować, motywuje swoich
podopiecznych. Zależy mu na tym, aby panował dobry nastrój w drużynie. Zwraca
uwagę i poświęca czas na stany emocjonalne.
TYP EMPIRYCZNY
Poświęca się praktyce, nie
doceniając prawie w ogóle teorii. Wszystko co robi jest bazowane na swoim
doświadczeniu. Jedną z jego cech jest konserwatyzm.
TYP SYSTEMATYCZNO-NAUKOWY
Trener tego typu jest osobą
bardzo dokładną, dobrze przygotowaną, pracującą metodycznie, przykładającą dużą
wagę do teorii. Jest otwarty na dyskusję. Jeśli chodzi o dokumentację to
wszystko musi być „dopięte na ostatni guzik”. Spędza dużo czasu na czytaniu i
pogłębianiu swojej wiedzy, szukając nowinek pozwalających mu wprowadzać je w
swojej pracy. Ma jednak własny, wytyczony kierunek swojego działania.
Z kolei Stransky, Korcek i
Svoboda[12]
mówią o czterech typach trenerów piłki nożnej:
- projektant – ma swoją
wizję, ustala cele i zadania dla drużyny
-reżyser – organizuje,
moderuje plan według określonych potrzeb
-krytyk – poddaje analizie
proces treningowy, wprowadza poprawki i ulepszenia
-dyplomata – rozwiązuje
różne problemy społeczno socjalne z osobami związanymi z drużyną
[1] Cabrini
M. 1999, „The psychology of soccer” s.74-75
[2] http://www.firstdigitalghana.com/can-anyone-stop-jose-mourinho-and-chelsea/
[3] http://www.jagiellonia.net/aktualnosci,6186.html
[4] Cabrini
M. 1999, „The psychology of soccer” s 74-75
[5]
M.Cabrini 1999, „The psychology of soccer” s 75-76
[6]
M.Cabrini 1999, „The psychology of soccer” s 82
[7]
M.Cabrini 1999, „The psychology of soccer” s
82-83
[8] R.Martens
2009, „Jak być skutecznym trenerem”, s.40-44
[9] P.
Jackson, H.Delehanty 2014 „11 Pierścieni” s.19-22
[10]
W.Makowski 2014 „Opracowanie szkolenia Akademia Orlika”
[11]
J.Talaga 1997, „Trener” nr 5
[12]
J.Talaga, 1999 „Trener” nr 2
Bardzo dobry materiał :)
OdpowiedzUsuń